Dawkins op oorlogspad (recensie)

De bekende atheïst en evolutionist Richard Dawkins heeft een nieuw boek geschreven, dat onlangs ook in het Nederlands is verschenen. Los van God – atheïsme voor beginners. Hierin wil hij de lezer ervan overtuigen dat het nu onderhand eens tijd is om alle goden (met name de God van de Bijbel) op te geven. Hoe overtuigend is zijn argumentatie?

Eigenlijk biedt Los van God weinig nieuwe informatie. Dawkins begint met een pleidooi waarom je volgens hem geen enkele god zou moeten geloven. Hij veegt daarbij alle geloven – of ze nu nog worden gebezigd of niet – op dezelfde hoop. Niemand aanbidt de oude Griekse of Egyptische goden meer, niemand gelooft in elfjes of kabouters, dus waarom zou je wel in de God van de Bijbel geloven? Helemaal als je Dawkins mag geloven dat de Bijbel gewoon mensenwerk is, een boekwerk dat ontstond tijdens de Babylonische ballingschap (documentaire hypothese – al noemt hij die term niet) en waarbij de auteurs allerlei mythes leenden van omliggende volkeren. Jahweh was niet de Schepper van hemel en aarde, maar slechts een Israëlitische stamgod. Die verhalen zouden bovendien zijn doorverteld over de generaties, waarbij ze steeds fantastischer werden.

Ziende blind
Dawkins toont dat hij weinig kennis heeft van het ontstaan van de Bijbel. De documentaire hypothese stamt uit de achttiende- en negentiende-eeuwse Bijbelkritiek, maar is ondertussen al lang weerlegd. Een voorbeeldje: in Exodus 1:16 zegt de Farao tegen de Hebreeuwse vroedvrouwen:

Als u de Hebreeuwse vrouwen bij het bevallen helpt en u let op de stenen baarstoel, dan moet u, als het een zoon is, hem doden, maar als het een dochter is, mag zij blijven leven.

Het Egyptische hiëroglief voor ‘geboorte’ uit de tempel van Kom Ombo. Afb.: G. Blanchard Aoineko, Wikimedia Commons.

Het woord dat hier in de HSV is vertaald met ‘stenen baarstoel’, אֹבֶן (‘oven), staat in het zogenaamde tweevoud: הָאָבְנָיִם (ho’ovnajim). Letterlijk vertaald: de twee stenen. Vanwaar deze woordstudie? Omdat men in de tijd van de Ballingschap maar één steen als baarstoel gebruikte. De auteur van Exodus wist echter dat er een millennium eerder in Egypte wél twee stenen werden gebruikt als baarstoel.
Dat is slechts een van de vele voorbeelden die tegen Dawkins visie aangedragen kunnen worden. Enkele argumenten (onderstreept, geparafraseerd) die hij noemt die allang zijn weerlegd:
– Jezus zou zijn gebaseerd op de Egyptische god Horus (de gedachte van de docu Zeitgeist). De overeenkomsten tussen Jezus en Horus zijn echter volledig verzonnen.
– Er zijn geen resten van kamelen gevonden uit Abrahams tijd, dus had Abraham geen kamelen. Dit is een argument uit de stilte – er is iets niet gevonden, dus kan het er ook niet zijn geweest. Dat hoeft niet zo te zijn, want wie weet wordt het in de toekomst nog wel gevonden. Of wie weet waren er wel kamelen, maar zijn de resten daarvan niet bewaard gebleven.
– God zou toch zeker wel in de Bijbel gezegd hebben dat de wereld miljarden jaren oud is, als Hij alwetend is. Dat is een cirkelredenering. Dawkins gaat ervan uit dat de evolutietheorie klopt. Als God bestond, dan zou Hij toch zeker wel hebben kunnen zeggen dat Hij de wereld had gemaakt als gevolg van een evolutieproces. Maar dat doet Hij niet, dus Hij bestaat niet. Nee, beste meneer Dawkins, je gaat uit van de verkeerde beginaanname.
– De vier evangeliën zijn lang na Jezus dood pas op schrift gesteld, en zijn intussen flink doorverteld, vervormd en overdreven. Als dat zo was, en Jezus, zoals Dawkins impliceert, maar gewoon een mens was, waarom ondergingen Zijn volgelingen dan martelingen en doodstraffen? Zou er dan echt niet iemand uit de school zijn geklapt om zijn eigen hachje te redden?
Dawkins staat er niet voor open dat de Bijbel wel eens waar zou kunnen zijn. Iemand van zijn statuur zou beter moeten weten dan dit soort valse informatie en drogredenen te verspreiden. Hij zet zichzelf willens en wetens oogkleppen op.

 

En evolutie dan?
Het eerste deel van zijn boek besteedt Dawkins aan het onderuithalen van alle geloof in het bovennatuurlijke (al ligt de focus wel heel erg zwaar op de God van de Bijbel). In het tweede deel biedt hij er iets voor in de plaats: het naturalisme.

Dat je met computerprogramma’s een zwerm vogels ‘van onderaf’ kunt nabootsen, geeft voor Dawkins aan dat er geen Intelligent Ontwerper nodig is om de natuur te kunnen verklaren. Afbeelding: John Holmes, Wikimedia Commons.

Volgens Dawkins is de hele natuur (ook al erkent hij dat die eruitziet alsof er een Ontwerper bezig is geweest) helemaal vanzelf ontstaan, als gevolg van hele kleine, geleidelijke aanpassinkjes. Op dit punt kun je Dawkins eigen argumentatie tegen hem gebruiken: daarvoor ontbreekt fossiel bewijsmateriaal. Er zijn miljarden fossielen, maar die tonen geen geleidelijke ontwikkeling. Wat ze wel laten zien, is dat soorten plotseling volledig gevormd in het fossielenbestand verschijnen, gedurende wat naturalisten interpreteren als miljoenen jaren onveranderd blijven, en dan plotseling weer verdwijnen, zonder aanwijsbare ‘nakomelingensoort’. 
Dawkins is goed in het vertellen van verhaaltjes, maar hij zegt weinig substantieels. Hij verwijst naar computerprogramma’s waarmee je ‘van onderaf’ (bottom-up) kunt verklaren hoe zwermen vogels vliegen en hoe de celdeling verloopt, zonder dat er een Intelligentie ‘van bovenaf’ (top-down) nodig is. Dawkins gebruikt dit soort argumenten om God overbodig te maken. Voor hem is God (of welke god/goden dan ook) niets meer dan een ‘god-van-de-gaten’: men weet niet hoe een bepaald verschijnsel op natuurlijke wijze verklaard kan worden, dus beroept men zich maar op een bovennatuurlijke kracht die het doet. Voor veel mensen zal God helaas verworden zijn tot een god-van-de-gaten. Maar de Bijbel spreekt niet over een passieve god, die je kunt gebruiken om gaten in je kennis op te vullen. De Bijbel spreekt van een actieve, handelende God, die de natuur onderhoudt en af en toe de natuurwetten doorbreekt (wonderen).

Onderzoek alles…
Het is te verwachten dat je de argumenten die Dawkins noemt in Los van God de komende jaren wel vaker zult horen. Het is koren op de molen van de (onnadenkende) atheïst, al zal de eerlijke atheïst af en toe met gekromde tenen dit werk zitten te lezen. Christenen die niet sterk in hun geloof staan, kunnen dit boek beter niet lezen. Want al valt er inhoudelijk veel af te dingen op Dawkins’ betoog, hij brengt zijn desinformatie wel op een overtuigende manier. Hij gebruikt allerlei retorische trucjes. Wees daarvoor als lezer op je hoede. Voor christenen die wel stevig in hun geloof staan, kan dit boek (al vind je het waarschijnlijk naar om te lezen) een verrijking zijn. Wie zich door Los van God heen worstelt en een weerwoord vormt tegen Dawkins’ leugens, zal goed beslagen ten ijs komen wanneer het boek op een verjaardag of op de werkvloer ter sprake komt.