Stel dat…? (Verslag congres)

Evolutie, stel dat het waar is? Dan heb je als christen een probleem als je de Bijbel wilt lezen. Althans, dat zou je moeten hebben. Maar niet alle theologen delen die mening.

Georges Louis LeClerc, Comte de Buffon (1707-1788)

Deze zomer werd christelijk Nederland in opschudding gebracht door het boek van Gijsbert van den Brink. In zijn boek neemt hij een standpunt in dat in de geschiedenis al eerder is voorgekomen, namelijk door de Comte de Buffon. Op zijn boekenserie over de natuurhistorie (die ervan uitging dat wat in de Bijbel staat niet klopt), kwam veel commentaar, vooral uit kerkelijke hoek. Om toch te kunnen blijven publiceren bedacht Buffon het volgende: in het voorwoord zette hij dat het slechts ging om een ‘filosofische verhandeling’. Een ‘stel dat’, dus. En dat is ook wat Van den Brink doet. Stel dat het waar is?

Overzicht
Op 22 september werd in Nijkerk door AKZ+ een themadag georganiseerd naar aanleiding van het boek En de aarde bracht voort van Gijsbert van den Brink. De titel van het congres was Evolutie, stel dat het waar is?. Dagvoorzitter Frank van der Duijn Schouten leidde het geheel in goede banen. De dag was verdeeld in vier blokken, waarin telkens twee sprekers (doorgaans theologen) over een onderwerp een inleiding gaven. Vervolgens mocht Van den Brink reageren, en dan was er een panel/discussie met de drie sprekers. Aan het eind van de dag mochten alle sprekers reageren op vragen uit de zaal.

Hoe sterk staat de evolutietheorie?
Henk Jochemsen en Cees Dekker behandelden deze vraag. Jochemsen wees heel scherp aan waar de filosofie van Van den Brink mank loopt. Dekker was uiteraard vol lof over het boek van Van den Brink. Misschien omdat Van den Brink zich door Dekker heeft laten informeren? Dekker legt de evolutietheorie (in de ruimste zin van het woord, beginnende bij de oerknal) over de Bijbel. Wat hij zich niet lijkt te beseffen is dat hij de wetenschap volgt voor de uitleg van Genesis 1-11. En daar voegt hij dan een ‘god-sausje’ aan toe. Met een kleine letter ‘g’, want welke god Dekker ook erbij haalt, het is niet de God van de Bijbel.
In zijn reactie zei Van den Brink dat, wat iedereen al verwachtte, zijn boek verwarring zaait. In de discussie die volgde legde Dekker op een hele sluwe manier Jochemsen het vuur aan de schenen. Hij onderbrak hem steeds en legde hem woorden in de mond. Na elk antwoord van Jochemsen had Dekker al een nieuwe vraag klaarliggen om af te vuren, om Jochemsen te laten struikelen.

Past lijden bij een goede God?
Erik Peels en Almatine Leene verzorgden het tweede deel. Peels, theoloog, gaf aan geen dwingende Bijbelse argumenten te zien om in een jonge aarde te geloven. Toch stelt hij zich dan vragen over het lijden en sterven, en terecht. Maar hij concludeert dat je genoeg aan de Bijbel kunt morrelen om het kromme recht te praten. Niet dat er geen vragen meer zijn, maar als je wat schuift met de klassieke betekenis van het woordje ‘goed’.
Leene legt de focus op het lijden van dieren, en vraagt zich af of dieren verantwoordelijk zijn voor hun eigen lijden. Zo ja, dan is God niet de auteur van het lijden. Nadenken over lijden, zonde en vrije wil bij dieren is niet gemakkelijk, stelt ze, maar het is wel een onderwerp waarover nagedacht moet worden. Dan kun je het lijden van de evolutietheorie loskoppelen van God. Van den Brink vraagt zich dan af of je dieren verantwoordelijk kunt houden, omdat verantwoordelijkheid zelfbewustzijn veronderstelt.

De plek van de mens
Wim van Vlastuin en Arnold Huijgen dachten na over de vraag wat de mens een mens maakt. Van Vlastuin ziet een evolutie in Van den Brinks denken. Eerst geloofde hij nog in een door God speciaal geschapen mens, maar nu is de mens in Van den Brinks theologie uit dieren voortgekomen. Van Vlastuin heeft een drietal kritiekpunten op Van den Brink, drie fundamentele problemen. Van den Brink is inconsistent (evolutie en Bijbel zijn niet te verenigen); hij heeft een theologisch probleem en hij heeft een metafysisch probleem, want als je de schepping gaat naturaliseren, waar blijft dan nog de rol van God in deze wereld? Huijgen vult in wat er gebeurt als je de zondeval ziet zoals Van den Brink dat logischerwijs moet doen. Niet de val van een geschapen, maar een geroepen mens. Toch pleit hij ervoor om ook de evolutietheorie te omarmen, want dat zeggen de wetenschappers immers.
Van den Brink benadrukt dat de mens uniek is in z’n roeping, maar verder niet. In het aansluitende gesprek benoemde Huijgen nog een pijnpunt: Van den Brink houdt er een mening op na waarbij hij de waarheid af laat hangen van wat de wetenschap bepaalt wat waarheid is.

Evolutie en heilsgeschiedenis
Het laatste blok werd verzorgd door Mart-Jan Paul en Dolf te Velde. Het was deze dag een verademing om Mart-Jan Paul te horen spreken. Hij wist precies aan te geven waarin het boek van Van den Brink tekortschiet. Hij houdt er namelijk geen goede hermeneutiek (Bijbeluitleg) op na. Van den Brink laat volgens Paul niet meer de Bijbel zichzelf uitleggen, maar haalt de uitleg van de Bijbel uit de natuurwetenschappen. Dat zal er uiteindelijk toe leiden dat het fundament van het geloof scheefzakt.
Te Velde is van mening dat schepping en evolutie twee verhalen zijn met hele verschillende onderliggende principes. Van den Brink probeert te doen alsof ze elkaar niet bijten, maar Te Velde vindt dat nog niet zo duidelijk. Is de wereld toeval, noodzakelijkheid of de wil van God? God doet meer dan een beetje bijsturen van evolutie, zo blijkt uit de Bijbel. Hij heeft de wereld uit het niets geschapen.
In zijn reactie ging Van den Brink helaas weinig inhoudelijk in op de aangedragen argumenten, en probeerde vooral met wat humoristische gevatheden de zaal op z’n hand te krijgen.

Algemene indrukken
Met zoveel theologen aan tafel krijg je natuurlijk vooral theologische discussies, waarin nogal wat vaktermen werden gebruikt. Daarbij vroeg ik mij wel af in hoeverre dit voor veel mensen in het publiek niet boven het hoofd ging. Dat bleek ook uit de vragen, de meeste gingen over onderwerpen of details die de sprekers niet behandelden. De hoofdpersoon van deze dag, Gijsbert van den Brink, ontplooide zich als een vaardig spreker. Hij schermde met woorden, hij ontweek vragen, hij praatte dingen goed door te wijzen op de overeenkomsten in visies (zoals Jehova’s getuigen dat ook doen). Maar inhoudelijke antwoorden? Die heb ik vandaag wel gemist.

Zorgelijk
Wat vandaag opviel was dat de evolutietheorie zelf nagenoeg niet ter discussie werd gesteld. Zelfs Henk Jochemsen kon niets nuttigs zeggen over de ouderdom van de aarde. De theologen hielden zich niet bezig met de vraag of evolutie in de Bijbel paste, maar hoe je de Bijbel moest lezen met evolutie in je achterhoofd. Een zorgelijke ontwikkeling, want als de heren theologen al evolutie accepteren, hoe kan de gewone mens nog vasthouden aan de Bijbel? Misschien toch maar goed dat ze een onbegrijpelijk taaltje spraken.