Waar was je? (recensie)

Kun je nog wel in de Bijbel geloven? Wetenschappelijke theorieën als de oerknal en de evolutietheorie spreken de Bijbel immers tegen. Maar natuurkundige Jan van Bemmel wurmt zich tussen ‘de wetenschap’ en de Bijbel door in zijn nieuwe boek Waar was je? 

De titel Waar was je? is ontleend aan het Bijbelboek Job. Wanneer aan het eind van Job God aan het woord komt, zet Hij Job even op z’n plek door deze vraag te stellen. Van Bemmel roept hiermee op tot nederigheid en het erkennen van de grenzen van menselijk kunnen en de wetenschap. Maar is hij zelf wel zo nederig?

Al vanaf de allereerste pagina omschrijft van Bemmel dat de Bijbelschrijvers geloofden in een platte aarde op pilaren met een hemelkoepel. Ai, wat een misser! Dit wereldbeeld wordt helemaal niet in de Bijbel omschreven, en het is een ‘moderne’ mythe dat men in de middeleeuwen of in de oudheid geloofden in een platte aarde.

Van Bemmel wil graag de Bijbel combineren met de wetenschappelijke bevindingen, maar tot op zekere hoogte. Zo staat hij volkomen achter de ‘wetenschappelijkheid’ van de oerknal en de miljoenen jaren, maar (de ongelukkig gekozen term) macro-evolutie is voor hem een stap te ver. Terecht wijst hij hier uitgebreid op ontwerp in de natuur, en vooral dit stuk is zeer lezenswaardig.

Van creationisten moet Van Bemmel niets hebben. Hij noemt het jonge-aardecreationisme op een paar plekken, en geeft het dan ook nog eens verkeerd weer door te stellen dat creationisten geloven dat mammoeten tijdens de zondvloed onder het ijs zijn gekomen. In de toch redelijk uitgebreide voetnoten ontbreekt elke verwijzing naar creationistische literatuur. De enige jonge-aardecreationist die wordt geciteerd is de apostel Paulus.

In zijn boek maakt Van Bemmel twee grote fouten. De eerste is dat hij zonder blikken of blozen stelt dat om miljoenen jaren in de Bijbel te lezen, je alleen met de eerste paar hoofdstukken van Genesis een probleem hebt. Dat is natuurlijk niet zo, want er zijn belangrijke teksten buiten Genesis die naar de zesdaagse schepping verwijzen, zoals Exodus 20:11 en Markus 10:6. De tweede fout is door te stellen dat God achter de ontwikkeling van het leven zat, en dat het voor Hem blijkbaar nodig was dat soorten uitstierven alvorens de mens er kon komen. Ik weet niet welke Bijbel Van Bemmel leest, maar dat is dan vast niet degene waarin staat dat de dood een vijand is die overwonnen wordt.

In Waar was je? zet Van Bemmel zich vooral af tegen de new atheists als Richard Dawkins en het materialisme. Maar of deze mensen zich door zijn boek zouden laten overtuigen? Het boek heeft, vooral op het eind wanneer het over kunstmatige intelligentie gaat, een hoog filosofisch karakter. Of de lezer na dit boek antwoorden krijgt op de vragen waar hij mee zat…? In het woud van theïstische evolutionistische zienswijzen is de theologie van Van Bemmel er een van de vele, en ook deze weet de toets der kritiek niet te doorstaan.