Theïstische evolutie verpletterd (recensie)

Er is de laatste tijd heel wat te doen over schepping en evolutie. De discussie speelt vaak binnen de kerk: moeten we als christenen de evolutietheorie accepteren en hoe doen we dat dan? Daarom was ik positief verrast dat er een zeer gedegen kritiek op theïstische evolutie (thevo, afgekort) kwam, niet van binnen de kerk, maar erbuiten. De Intelligent Design-beweging (ID) verplettert theïstische evolutie met een 1000-pagina’s tellend boek.

Eind 2017 verscheen Theïstic Evolution, a scientific, philosophical and theological critique. Een vijfentwintigtal auteurs uit de ID-beweging spreekt zich keihard uit tegen theïstische evolutie. Zoals de ondertitel suggereert is het boek verdeeld in drie secties: een kritische blik vanuit de natuurwetenschappelijke kant van de zaak (onderverdeeld in twee delen: het falen van het neodarwinisme en een weerlegging van gemeenschappelijke afstamming), vanuit de filosofie en vanuit de theologie.

Neodarwinisme
De biologen richten hun pijlen in eerste instantie op het neodarwinisme, de huidige evolutietheorie. Die stelt dat

[T]en eerste, (…) evolutionaire verandering plaatsvindt als gevolg van willekeurige, kleine variaties (of mutaties); ten tweede, dat het proces van natuurlijke selectie onderscheid maakt tussen die variaties en mutaties, waarbij degene die (…) het grootste reproductieve succes (…) leveren worden bevoordeeld (…); en ten derde, dat bevoordeelde variaties in de competitie om te overleven worden doorgegeven en overgeërfd door volgende generaties organismen, zodoende ervoor zorgende dat de populatie verandert of evolueert gedurende de tijd.

Pagina 261, eigen vertaling

De argumentatie zal voor sommigen bekend zijn: deze neodarwinisitische theorie past niet bij de feiten en de voorspellingen ervan komen niet uit. Tot op moleculaire schaal is zijn er machientjes te vinden in de cel die er alles van weg hebben te zijn ontworpen.

Opa…?
Afb. Knoxville Zoo, Creative Commons

Gemeenschappelijke afstamming
Een andere pijler van de evolutietheorie is dat alle soorten een gemeenschappelijke afstamming hebben. Ook daarover valt te twisten. Zo bladeren Günter Bechly en Stephen Meyer in hoofdstuk 10 door het fossielenbestand en, hoewel ze de miljoenen jaren klakkeloos accepteren (zie ‘plussen en minnen’ hieronder), laten ze overtuigend zien dat de soorten zonder voorouders, plotseling verschijnen.
De menselijke afstamming krijgt in deze sectie (en in het hele boek) lekker veel aandacht. Ann Gauger, Ola Hössjer en Colin Reeves beargumenteren dat de verschillen tussen mens en chimpansee veel groter zijn dan de geclaimde 1-3%.

Filosofie
De tweede sectie van het boek spreekt mij persoonlijk wat minder aan. Dat heeft er vooral mee te maken dat ik als natuurwetenschapper (en ik wil niemand op z’n teentjes trappen) filosofie maar een beetje een wazige hobby vind. Toch kunnen wetenschappers niet zonder filosofen. Dat vind ook J.P. Moreland in het inleidende hoofdstuk bij dit deel. De auteurs nemen in deze sectie als het ware een stapje terug, en bekijken thevo als wetenschappelijke theorie. Dan blijken er nogal wat haken en ogen aan te zitten. Ten diepste is theïstische evolutie niet te onderscheiden van naturalistische evolutie. Maar als je het naturalisme (er is geen God/God heeft geen invloed op deze wereld) gaat aanhangen, zet je God buitenspel en daarmee zaag je de poten onder je eigen stoel vandaan. Een heel interessant hoofdstuk vond ik de laatste in dit deel, over C.S. Lewis. Deze theoloog wordt vaak door thevo’s voor hun karretje gespannen, maar dat is volledig onterecht. Lewis, hoewel hij vroeger weinig gevaar zag in evolutie en de kwestie een beetje links liet liggen, heeft hij gedurende zijn leven toch de nodige vragen gesteld bij evolutie, en altijd Adam als de eerste mens erkend.

Theologie
Het laatste deel behandelt de theologische argumenten tegen theïstische evolutie. Er wordt gekeken naar een aantal prominente thevo’s als Denis Alexander, Peter Enns en John Walton en wat de kernpunten van deze, zo mag ik toch wel zeggen, valse leraren zijn. Zowel vanuit het Oude als vanuit het Nieuwe Testament worden er Bijbelverzen aangedragen die de schepping en zondeval bevestigen. Eerlijk gezegd moest ik wel een beetje denken aan mijn 95 Stellingen tegen revisionisme.Het boek eindigt vrij abrupt, met een beschouwing van B.B. Warfield, een professor van Princeton, die net als Lewis weleens voor het thevo-karretje wordt gespannen (en, net als Lewis, volledig onterecht).

 

Plussen en minnen
Zoals elk boek heeft ook Theïstic Evolution z’n sterke en zwakke kanten. Een positief punt om te noemen is dat de noten zijn opgenomen als voetnoten, en niet als eindnoten. Hierdoor hoef je niet te bladeren wanneer je op zoek bent naar extra uitleg of een referentie.
Zoals gezegd eindigt het boek vrij abrupt. Een slothoofdstuk om de balans op te maken had niet misstaan. Aan de andere kant zullen er weinig mensen zijn die een boek als dit van A tot Z uitlezen, omdat niet iedereen geïnteresseerd is in elk argument.
Nog een zwaktebod is dat de auteurs al in de inleiding zeggen geen uitspraken te doen over de ouderdom van de aarde. Ook dat is een gemiste kans, omdat daar veel winst te behalen valt. Ergens is dat ook wel begrijpelijk, want men richt zich vooral op de biologie, al valt de ouderdom van de aarde in mijn boekje (overdrachtelijk bedoeld) zeker onder het kopje ‘scientific‘.

Blij verrast
Het is ergens wel grappig dat juist de ID-beweging met een boek als dit komt. Zij doen doorgaans geen uitspraken over Wie de Ontwerper is. Sommige van de auteurs zijn duidelijk christen (en laten dat merken). En juist deze club komt met een monumentaal boek dat zich uitspreekt tegen christenen die evolutie accepteren. In het voorwoord schrijft Steve Fuller (zelf geen christen, naar eigen zeggen) daarover:

[J]e kunt je terecht afvragen of theïstische evolutie niet leidt tot een regelrecht verraad van zowel wetenschap als de christelijke boodschap.

Pagina 31, eigen vertaling

En dat is voor de ID-beweging reden genoeg om thevo eens uitgebreid aan de tand te voelen.

Een prachtig boek, maar…
Door sommige hoofdstukken moest ik me heen worstelen, andere heb ik met veel plezier verslonden. Al met al ben ik erg blij dat Theistic Evolution er is. Het is een prachtig boek, waar ik in mijn vervolgcarrière nog zeer regelmatig uit zal putten. Maar… ik vraag me oprecht af of het de mensen zal bereiken die er het meest aan kunnen hebben, mijn misleide en misleidende broeders en zusters theïstisch evolutionisten als Cees Dekker, René Franssen en Gijsbert van den Brink. Zij staan er immers niet om bekend dat ze veel boeken lezen die niet in hun eigen straatje passen. Dus, wellicht bij dezen, mocht je zelf enigszins overtuigd zijn van (theïstische) evolutie, het Engels machtig zijn en een beetje tijd over hebben, onthoud jezelf dit boek dan niet.